Χρύσα Προκοπάκη - Σχόλια στὶς Ἀκυβέρνητες Πολιτεῖες

Τὰ βιβλία, εἴτε λογοτεχνίας, εἴτε δοκίμια, εἴτε ἀθλητικὰ ἀλμανὰκ γιὰ τὸν ἱππόδρομο, εἴτε οἱουδήποτε ἄλλου περιεχομένου, δὲν εἶναι καθόλου σπάνιο νὰ διαθέτουν ὑποσημειώσεις, παραπομπές κι ἐπεξηγήσεις. Στὸν πάτο τῆς σελίδος, ὅταν ἔχῃ ὑπάρξει ἀστερίσκος στὴν λέξι (ἢ τὴν πρότασι) ἡ ὁποία κρίνεται ὅτι πρέπει νὰ ἐπεξηγηθῇ. Στὸ τέλος ὁλοκλήρου τοῦ βιβλίου. Στὴν περίπτωση αὐτὴ δὲν ὐπάρχει ἀστερίσκος ἀλλὰ ἀριθμός. Ἀθροιστικῶς, ὅλες οἰ σημειώσεις στὸ τέλος τοῦ βιβλίου. Ἐνίοτε οἱ σημειώσεις τίθενται πάλι ἀθροιστικά, ἀλλὰ στὸ τέλος κάθε κεφαλαίου, ὥστε νὰ μὴν ὑπάρχει κάτι χαοτικῶς συσσωρευμένο.

Ποῖα ἡ σκοπιμότης ὑπάρξεως ὑποσημειώσεων στὰ βιβλία;

Σὲ μιὰν μελέτη, νὰ μὴν πλατειάσῃς, προσθέτοντας ἐπεξηγήσεις ἐπὶ ἐπεξηγήσεων καὶ χαθεῖ αὐτὸ ποὺ θὲς νὰ πεῖς – εἶναι πολὺ κουραστικὸ ὁ μεστὸς λόγος ἑνὸς δοκιμίου π.χ. νὰ περιέχῃ λεπτομέρειες γιὰ ἡμερομηνίες κάποιας συνθήκης π.χ. κάποιου οἰκονομοτεχνικοῦ ὅρου. Σὲ ἕνα λογοτεχνικὸ ἔργο, ὡς συγγραφεὺς σκοπίμως παραλείπεις μερικὰ, καθὼς τὸ παίζεις γενικῶς καὶ εἰδικῶς περὶ πολλῶν γνωρίζων κι ἀφήνεις φλοῦ τινά. Ἐκεῖ ἔρχεται ὁ ἐπιμελητὴς νὰ πεῖ ἕνα μπάστα, ἂς τὸ ἐξηγήσωμεν. Μπορεῖ νὰ ὑπάρξουν καὶ μερικὲς πιπερώδεις ἀναφορὲς (ὅρα ὁ θάνατος καὶ ὁ Θόδωρος τοῦ Μ. Καραγάτση) ἐνῷ ἂν εἶναι μεταφρασμένο, κάποιες σημειώσεις τοῦ μεταφραστοῦ ὁ ὁποῖος γνωρίζων τυχὸν ἰδιαιτερότητες τῆς χώρας προελεύσεως τοῦ συγγραφέως, προσθέτει κάτι – σὲ ἕνα ἔργο τοῦ Τζ. Κώ, γινόταν ἀναφορὰ στὸ ὅτι στὴν δεξιὰ λωρίδα σὲ ἕναν αὐτοκινητόδρομο πηγαίνουν οἱ ἀργῶς, ἕνεκα οἱ ἀριστερῶς ἑποχούμενοι μεγαλοβρεταννοί. Ἐνίοτε μένουν ἐκ τῶν πραγμάτων, ἀμετάφραστα κάποια· δὲν μεταφέρεται ἑλληνιστὶ λογοπαίγνιο τοῦ Lazarus, come forth but he came fifth and he lost the job - ἒ δὲν γίνεται νὰ κάθεσαι νὰ ἑρμηνεύεις κάθε δαιδαλώδη καὶ σκοτεινὴ σύλληψη τοῦ δημιουργοῦ, οὔτε καὶ εἶναι εὔκολο νὰ ὑπάρχουν Συκουτρῆδες νὰ σχολιάζουν καὶ νὰ ἑρμηνεύουν Πλάτωνα.

Σὲ κάθε περίπτωση, ὅταν ὁ συγγραφέας ἢ μᾶλλον ὁ ἐπιμελητής (ἢ καὶ) ὁ μεταφραστής, κρίνει ὅτι χρειάζεται ὁ ἀναγνώστης κάποια ἱστορικὴ ἐπεξήγηση (διότι ἴσως κάποια τοῦ καιροῦ του ἐξέλιξη τοῦ συγγραφέως συναντωμένη στὴν νουβέλα, ἔχει πλέον μπαγιατέψει 30-40 χρόνια μετὰ) τότε τὸ κάνει. Ἐξηγεῖς ἐπίσης κάποιο στοιχεῖον μυθολογίας. Βοηθᾷς κάτι χαριτωμένο, ἀστεῖο ὴ όλίγον ἀστεῖο. Ἂν δὲν δῇς σὲ κάποια σημείωση ὅτι ὁ Σάντερς ἦταν ὁ ἱδρυτῆς τῶν kfc, θὰ προσπεράσῃς χωρὶς κόπο τὴν πρόταση “καὶ τὴν ἄλλη μέρα τὸ πρωῒ ἡ περιοχὴ ἔμοιαζε πάλι τηγανισμένη σὰν τὰ κοτόπουλα τοῦ Συνταγματάρχη Σάντερς”. Παρουσιάζεις καὶ κάτι ξυπνητζίδικα (ἐπίρρημα) ὅπως π.χ. τὸ ὅτι μόνα καλεῖται τὸ μουνὶ στὴν διάλεκτο τῆς Τεργέστης· τὸ ἐξηγεῖ ὁ συγγραφεύς. Ποιός ἦταν ὁ Λάζλο Ρὰζκ τοῦ ὁποίου ὁ ἀπόηχος τῆς ὑποθέσεώς του ἀφίχθη στὴν Ἀσπαρουχία τῷ 1949; Δὲν πρέπει νὰ μᾶς πῇτε κυρ μεταφραστὰ μιᾶς κι ὁ μουστάκιας συγγραφεὺς μᾶς κάνει τὸ βαρὺ πεπόνι; Κι ὁ μεταφραστὴς γνωστοποιεῖ πὼς ὁ Ῥάζκ, οὗγγρος κομμουνιστὴς πολεμήσας στὸν ἱσπανικὸν ἐμφύλιον, ὑπουργὸς τῆς σοσιαλιστικῆς Οὑγγαρίας, δολοφονήθηκε ὡς ἀντικομμουνιστὴς τὸ 49. Μποϋκοτάρετε τὰ σταφύλια, λένε κάποιοι κομμουνιστὲς σὲ καπιταλιστικὴ χῶρα· δὲν πρέπει νὰ ξέρουμε ὅτι εἶναι ἀναφορὰ στὸ μποϋκοτὰζ τῆς κατανάλωσης τῶν σταφυλιῶν τὰ ὁποῖα μάζευαν μεξικανοὶ μετανάστες ὑπὸ ἀθλίους συνθῆκας; Πρέπει.

Βοηθᾶνε λοιπόν. Εἶναι ἀπαραίτητα.

Κάθησα τὶς προάλλες νὰ διαβάσω τὴν λέσχη τοῦ Τσίρκεως. Ἡ πλοκὴ ξετυλίγεται στὴν Τζερουσάλεμ τοῦ 1942. Ἡ μέση ἀνατολὴ ἐκείνη τὴν περίοδο ἦταν συμμαχικὴ ἀλλὰ ἔζει μὲ τὸν φόβον τοῦ Ῥόμμελ. Καὶ τέλος πάντων, ἀπὸ μόνη της ἡ Ἱερουσαλὴμ ἐπιδέχεται τόσων καὶ τόσων λόγων, περιγραφῶν, ἀναλύσεων. Εἴτε ποιητικῶς, εἴτε πιὸ ἱστοριοφυσιδικῶς. Ὄχι νὰ ἔχῃς ἐν τῷ στόρυ καὶ αὐστριακοὺς βασιλόφρονες ἐλπίζοντες σὲ παλινόρθωσι τῶν Ἀψβούργων, μαλάκες ἕλληνες κομμουνιστὲς τῶν ὁποίων ἡ στύση βαριαγκομᾷ διότι τὸ Κόμμα μᾶς κουνᾷ τὸ δάχτυλο κι ἔχει δίκηο, πῶς νὰ τὸ κανουμε δηλαδή, ἐπειδὴ ἔχει ἄδικο τὸ Κόμμα νὰ ποῦμε ὅτι δὲν ἔχει δίκηο, δὲν γίνεται! Καὶ καριόλες γυναῖκες προσπαθοῦσαι νὰ σιλωαμίσουν τὴν μοιχεία τὰ πρῶτα ὀκτὼ νανοδευτερόλεπτα γενέσεως τῆς σκέψεως θύραθεν ψωλῆς. Τέλος πάντων, τὸ διάβασα, ἐν τάξει νὰ ποῦμε δὲν κόπηκα, ἴσως ἐπειδὴ εἶμαι φασίστας, στὸ τέλος εἶδα ὅτι εἶχε γλωσσάρι, μὰ εἶδον ἐπίσης ὅτι εἶχε

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΑ

γιὰ τὴν ἀκρίβειαν:

τριακόσιες εἰκοσιοκτὼ σημειώσεις – σχόλια.

Γιὰ τὰ πάντα ὅλα.

Γιὰ τὸ ὅτι ὁ ΤΣ Ἔλλιοτ αὐτοπροσδιορίζετο ὡς βασιλόφρων. Γιὰ τὴν ἐπιχείρηση λαιμητόμο, δεκαεξήμερον ἀντίσταση γάλλων στὸν ῥόμμελ. Γιὰ τὴν φυλακὴ τοῦ Ὄσ. Οὐάϊλντ. Γιὰ ἕνα τάγμα φραγκισκανῶν. Γιὰ τὸ τί εἶναι κόπτες. Γιὰ τὸ Καλπάκι καὶ τὸ ποιοί πήγαιναν νὰ ὑπηρετήσουν ἐκεῖ. Γιὰ τὸ ποῦ ἐκτίθεται ἡ ἀφροδίτη τῶν μεδίκων. Γιὰ τὸ ποῖοι ἦσαν οἱ μπόερς. Γιὰ τὸν Ἅγιον Δαμασκηνὸν τοῦ 7ου αἰῶνος. Γιὰ τὴν μαντὰμ μποβαρύ. Γιὰ τὴν προδοσία τοῦ Τομπρούκ. Γιὰ τὸ Ἄϊν Κάρεμ, ἕνα χωριουδάκι ἔξωθεν τῆς ἱερουσαλήμ. Γιὰ τὸν Μόσλεϋ, ἄγγλο πολιτικό, ἀρχηγὸ τῆς βρεταννικῆς ἐνώσεως φασιστῶν καὶ τὸ ὅτι τὴν περίοδον 40-43 εἶχε ἐκτοπιστῇ σὲ νησί. Γιὰ τὸν Γκίλμπερτ Μάρρεϋ, ἄγγλο ἑλληνιστὴ ὅστις ἦτο εἰρηνιστὴς καὶ εἶχε λάβει μέρος σὲ συνεδριάσεις τῆς ΚτΕ. Γιὰ τὴν βασίλισσα τοῦ Σαβᾶ. Γιὰ τὸν Πεταίν. Γιὰ τὸ Γαλάτσι – λιμένα τῆς ῥουμανίας στὸν Δούναβη. Γιὰ τὸν Ζαμποτίνσκι, θεωρητικὸ τοῦ σιωνισμοῦ. Γιὰ τὸ Μονροὺζ καὶ τὸ Μονπαρνὰς καὶ τί σόϊ πόλεις ἦσαν. Γιὰ τὸ ἀγαπᾶτε λοιπὸν τὸν ξένον, διότι σεῖς ξένοι ἐστάθητε ἐν τῇ γῇ τῆς αἰγύπτου, δευτερονόμιον. Γιὰ τοὺς ναϊτες. Γιὰ τὸ παντοτινὲ ἔρωτά μου τοῦ Βάρναλη.

Τέλος πάντων, τὰ ὡς ἄνωθι εἶναι ὀλίγαι σημειώσεις τῆς Χρύσας Προκοπάκη. Ἐπιμελήτρια σχολιάστρια. Ἡ ὁποία στὸ κυρίως σῶμα τῆς νουβέλας δὲν ἔχει σημειώσει τίποτε. Τίποτε. Μὰ ἐντελῶς. Δηλαδὴ καθὼς διαβάζεις, στὴν λέξι Ζαμποτίνσκι, δὲν ὑπάρχει τὸ παραμικρὸ σημαδάκι γιὰ παραπομπὴ καὶ ἐξήγηση ὅτι ὁ Ζαμποτίνσκι ἦταν ὁ τάδε καὶ νὰ βοηθηθοῦμε καὶ νὰ ἁδράξωμε τὸ νόημα. Δὲν ὑπάρχει τίποτε. Τερτίπι τοῦ συγγραφέως; Μπᾶ... Τοῦ ἐκδότου; Κι ἄλλο μπᾶ. Μὰ ἀκόμα κι ἂν ἦσαν τερτίπια αὐτῶν, πῶς ἀνέχεσαι ἡ δουλειά σου (ὡς ἐπιμελήτρια) νὰ ἐκτίθεται τόσο ἠλίθια; Δηλαδὴ ἐγὼ θὰ διαβάσω τὴν νουβέλα, θὰ περάσω μὲ τὴν ταχύτητα ποὺ πρέπει τὰ τῶν ἐλεαζαρικῶν, χωρὶς νὰ ξέρω γιὰ τὸν ζῆλον των καὶ στὸ τέλος, ὅοοοταν ξεφυλλίσω τὰ σχόλια, θὰ τὸ μάθω; Καὶ πῶς θὰ τὸ συνδυάσω πάνω στὴν πλοκὴ ὅταν διάβαζα, γιὰ νὰ φανῇ π.χ. ὅτι ὁ χῖ χαρακτῆρας εἶναι ἐξίσου φανατικὸς μὲ τοὺς ζηλωτές, τοὺς ἐλεαζαρικούς; Ἢ μήπως ἀξίωνε ἡ ἐπιμελήτρια νὰ ξαναδιαβαστῇ ἡ νουβέλα μετὰ ἀπὸ τὸ πέρας καὶ τὴν ἀνακάλυψι τῶν σχολίων ἢ ἀξίωνε νὰ διαβαστοῦν αὐτὰ (μὲ κάποιον τρόπο τέλος πάντων – ἐσεῖς διαβάζετε πρῶτα τὰ ἐπίμετρα;) πρὸ τῆς ἀναγνώσεως καὶ ὁ ἀναγνώστης νὰ σπεύδῃ στὶς ἀναφερόμενες σελίδες καὶ νὰ κάθῃται νὰ σημειώνῃ σελίδες ἀπὸ μόνος του; Μήπως ἐν τέλει ἦτο ἔκδοσις ἰκέα;

Πολὺ περίεργο.

Ἀλλὰ συνεχίζοντας, διαβάζοντας τὸ φιλολογικὸ σημείωμα τῆς ἐπιμελήτριας Χρύσας Προκοπάκη, στὴν κατακλείδα μάλιστα αὐτῆς, εἶδα τὸ κάτωθι καὶ μοῦ λύθηκαν ὅλαι αἱ ἀπορίαι γιὰ τὸ πόσο ἄστοχος (ἄστοχη δηλαδὴ) καὶ μυρωδιὰς μπορεῖ νὰ εἶσαι:

ἄφησα τελευταία τὴν πιὸ σημαντικὴ ἀλλαγὴ στὴν εἰκόνα τοῦ κειμένου, τὴν μεταφορὰ του δηλαδὴ στὸ μονοτονικὸ σύστημα - ἐπιλογὴ τῶν ἐκδοτῶν. Ὑποκλίνομαι ὅπως θὰ ἔλεγε κι ὁ Τσίρκας.

Μάλιστα. Αὐτὸ ποὺ κράτησε τόσον εὐλαβῶς ἀναφέρουσά το στὸ τέλος ὡς σημαντικὴ ἀποφώνηση ἦταν οἱ ἐκδόται κολόβωσαν τὸ ἔργο τοῦ Τσίρκα μονοτονίζοντάς το. Εἶχα πολὺ καιρὸ νὰ συναντήσω τέτοιον μονότονο ζῆλο. Ἔψαξα ἡμερομηνίες ἐκδόσεως, τῆς ἐργασίας τῆς Χ.Π.. Ἂν ἦταν στὰ χρόνια τοῦ 76 π.χ. θἄλεγα ντάξει, ντάξει ἐπίσης στὰ χρόνια τοῦ 82-83 ξερωγώ. Ἀλλὰ αὐτὸ τὸ παλαιοκομμουνιστικὸ (καὶ πασοκικὸ) ἐπιφώνημα χαρᾶς, ἔγινε μετὰ τὸ 2005! “Γάματα” ἡ δική μου ἀποφώνησις.

Προσπάθησα μέσῳ τοῦ Κέδρου νὰ ἔλθω σὲ ἐπαφὴ μαζύ της, νὰ δῶ ἂν αὐτὸ τὸ κουλαμάρικο πασοκικὸ ἴσχυε, ἀλλὰ δὲν μοῦ ἔδωσε καμίαν σημασίαν.